Uitgeverij De Arbeiderspers Amsterdam/Antwerpen

GROETEN UIT HEEL DE NATUUR

Vannacht in bed nog eens dat dikke boek ‘Heel de Natuur’ van Koos van Zomeren op mijn borst gezet en erin, als op hol, aan ’t lezen geslagen. De opkrullende papieren kaft er al gauw af gegooid als een nutteloos doekje voor het bloeden. Vervolgens had ik een koninklijk groen linnen boek in handen. Helemaal zoals het moest zijn: met voelbare vezels.

Hij weet er echt alles van, Koos van Zomeren. Van zowel de laaiende woorden als het knetteren van de letteren, in het door hem zelf aangestoken vuur. Echt alles, zoals trouwens ook van heel de natuur. Behalve de vogels? Nee, die kregen van hem een apart geboekstaafd soort wolkenkoekoeksheim, getiteld: ‘Alle vogels’.

Allebei monumentale uitgaven, te dik voor in bed, te mooi voor in bad. Gedrukt op wat je zou kunnen noemen: bijbel- of woordenboekenpapier. Fijn, glad & toch sterk, voorzien op veelvuldig gebruik. De schutbladen zijn terecht van goud, zoals eveneens ook het niet te versmaden lint.

Koos van Zomeren dus, met zijn ‘superieur waarnemingsvermogen, en zijn ‘als ironie vermomde & soms aan de oppervlakte tredende felheid.’ Terecht bekroond met de Jan Wolkers Oeuvreprijs en de Prins Bernard Cultuurfonds Prijs, en zo nog een aantal. In de editie van de dikke Van Dale, gepubliceerd in 1999, behoorde hij tot de meest aangehaalde nog levende auteurs. Maar hier dus ‘heel de natuur’: noem maar iets op, en hij gaat er met zijn gelief-Koos-de beschrijving dwars doorheen.

Weemoedige uren in het bos, de paardenkastanjebloedingsziekte, een beest van bijna onbeschofte omvang, een hyena zonder onderkaak, ijsvelden langs het strand, eekhoorntjes in mensenhand, condities voor schoonheid, het werk van regenwormen, vijf maal vlier, op & om de Duivelsberg, wat bomen doen in het donker. De lelievijver, de huilheuvel, de koe-kundige, de mensheid aan het ziekbed van de aarde…

Wat zei u daar ook alweer, Koos van Zomeren? ‘Ze zouden me niet zoveel met mezelf alleen moeten laten’? Wie u lief heeft, zal u sowieso volgen, zij het wellicht meestal in uitgesteld relais. Maar ja, in die meer dan zestig verschillende boeken van u: Koosje, loop toch niet zo snel!

IK LAAT HET REGENEN

Verzamelaar van water
bevrachter van de wolken
bedenker van de wind
ik laat het regenen.
Ik weet van de bomen waar ze staan
en hoe ze daar hun takken houden
de groeven in hun bast.
Ik weet van velden waar ze liggen
de hoogte van het graan
de bloem van pinksterbloem
de haren van de vos
en ik ken de vorm van kraaien
in hun vlucht.
Ik val om alles wat zich sluit
ik kom in alles wat zich opent en
een pannetje op zolder
tik tik tik, in elke
tik zit ik.

Et voilà. Precies halverwege trokken mijn hangende oogleden hun blaffeturen plots nog eens helemaal op: voor die 21 onverwachte verzen uit ‘Ik heet Welkom’. Er tussen gestoken als verdoken numineuze ‘knikjes van een goddelijk hoofd dat zijn bekrachtiging aangeeft’. Ze ontroerden mij op onverwachte wijze.

IK HOED DE BERGEN

Doe wel aan onze bergen – dit
zei mijn vader op zijn ziekbed.
Ze dragen zo gelaten sneeuw
en ijs en edelweiss.
Ze staan zo eenzaam op het land
zo duister in het schijnsel
van de maan, zo stil onder
het rollen van de donder;
ze weten maar zo weinig van zichzelf.

Dus neem ik sinds zijn dood van tijd
tot tijd een berg op schoot.
Ik leg mijn handen op zijn rug
ik aai zijn flanken en ik spreek
hem zachtjes toe.
Dan voel je diep van binnen hoe
een berg begint te spinnen.

Daar kan ik als verstokte rijmliefhebber nog wat van opsteken: die verdoezeling, dat zoveel subtielere prijsgeven ervan. Intussen, waarde Koos van Zomeren, heb ik uw overweldigend boek zorgvuldig terug te wachten gelegd naast mijn bed, voor het hopelijk zich-nog-dikwijls-openende later. En met uw beloftevolle aanwezigheid als een te aaien berg op mijn schoot. Met alle aankleef van dien..

IK DOE DE RUIMTE

Ik help je in je jas
ik open deuren, ik denk
in diepte, ik doe
de ruimte om je heen.
In mij ben je geboren.
Je groeit in mij
je ziet en hoort in mij
je ademt uit in mij.
Vinnen, vleugels, handen, liefde
alles wat beweegt beweegt in mij.
Je jaagt in mij en wordt
in mij bejaagd.
Want ik ben alles om je heen.

Je doet je eigen leven,
je doet je eigen dood
de rest doe ik, voor iedereen
en ieder dier een jas gemaakt
van angst en hoop en hunkering.

Inderdaad, dat is wat u zo trefzeker heeft gedaan: voor iedereen en ieder dier een jas gemaakt van angst en hoop en hunkering. Ik doe hem nooit meer uit, hij past als gegoten. The rest is silence? Ik steek mijn mond terug vol tanden, echter niet zonder eerst nog gepreveld te hebben: ‘Dank u wel alstublieft, Koos van Zomeren’.

Video van Jan Hendrik Fennema, uit een reeks van 22 videos met teksten van Koos van Zomeren. Ter info: ze blijken automatisch in elkaar over te vloeien als één geheel, hetgeen in dit geval niet echt de bedoeling was. Niettemin allemaal even mooi, dat wel.

De prachtige hierbij gekozen muziek van Debbie Wiseman komt uit de soundtrack van de film ‘Wilde’, onder de al even prachtige titel ‘Who has dared to hurt you’, een zin uit Oscar Wilde’s ‘De zelfzuchtige reus’.

GROETEN UIT MUSKOGEE,
OKLAHOMA, USA.

Dat zal een tijdreis moeten worden.
Terug naar de hippie-jaren, die rond 1969
op hun hoogtepunt waren, hoewel toen nog enigszins
ver van mijn bed & mijn binnenste.

Maar mijn liefde voor Westerns & Country Music
vond reeds eerder zijn oorsprong: in de Bessy-stripboeken
uit mijn jeugd, waarin de blauwogige Andy Cayoon samen
met Bessy de gevaren van het Wilde westen hielp te trotseren.

Net zoals in die Country Song van Merle Haggard
‘Okie from Muskogee’ paste het daarin geschetste beeld
perfect bij het eveneens toen nog kleine dorp waar ik woonde,
en bij het gezagsgetrouwe leven dat ik toen leefde.

Maar ook: die man, die stem, die beat, dat erotisch
klinkende Amerikaans, het vloeide als smeerolie
tussen de raderen van mijn toen nog haperend brein.
Kortom: ik viel er voor in katzwijm, en nog steeds.

De song kwam op nummer 1 in de hitlijsten
en won een CMA Award in 1970.
Haggard zei dat hij het nummer aanvankelijk schreef
tegen de hippie cultuur in Amerika.

Er werd wiet gerookt en LSD, vlaggen verbrand
en geprotesteerd tegen de oorlog in Vietnam. Terwijl men,
zo vond hij, zelf een vrijgevochten leven leidde.
Hij wilde de soldaten steunen met zijn song.

Daar kwam hij later echter heel wat genuanceerder
op terug. Hij gaf toe dat zijn opvattingen over die
Vietnam-protesten anders waren toen hij het lied schreef.
‘Ik ben het later gaan zingen met een andere intentie…’

Maar dan: zoveel jaren later, déze uitvoering, déze
twee doorleefde mannen, zo zichzelf als men zichzelf maar
kan zijn. Wat een zinderende herbeleving. Wat een aura,
wat een ogentroost voor die van mijzelf.

Je hoeft dus niet per se jong te zijn (of nog in leven..)
voor zulk een onweerstaanbaar sex-appeal,
als dat van deze twee: the biggest trill of all.
I love it, I’m a freak-fan.

We don’t smoke marijuana in Muskogee,
we don’t take our trips on LSD,
we don’t burn our draft cards down on Main Street,
we like living right and being free.

We don’t make no party out of lovin’,
but we like holding hands and pitching woo.
We don’t let our hair grow long and shaggy,
like the hippies out in SanFrancisco do.

And I’m proud to be an Okie from Muskogee,
a place where even squares can have a ball.
We still wave Old Glory down at the Courthouse,
and white lightnin’ s still the biggest tril of all.

Leather boots are still in style for manly footwear,
beads an Roman sandals won’t be seen.
And Football’s stil the roughest thing on campus,
and the kids here still respect the college dean.

Merle Haggard was een van de meest invloedrijke figuren
uit de Amerikaanse countrywereld in het tweede deel van de
vorige eeuw.Tijdens zijn zestigjarige carrière schreef hij
een veertigtal nummer-één-hits in de country charts bij elkaar.

In 1977 werd hij al opgenomen in de Nashville Songwriters
Hall of Fame, en zeventien jaar later viel die eer hem opnieuw
te beurt in de Country Music Hall of Fame.
Hij stierf, 79 geworden, op zijn eigen verjaardag, 4 april in 2016.

Got the news this morning, it would be a tough day:
someone’s so much larger than life, can’t believe
he could pass away. When it comes to country music
he’s the world, and it wouldn’t be all it is, without Merle.

And he won’t ever be gone, his songs live on.
A fugitive and a brand new man, Mama tried to understand.
Left us a lifetime of songs, and he won’t ever be gone.
We were friends right from the start.

And we shared some high times, I would sing
some songs he wrote, and he would sing a few of my own.
Music made us brothers ‘til the end. Not a day
goes by that I don’t miss him.

And he won’t ever be gone,
his songs live on, ramblin’ fever and the way I am.
Blue collar blues for the working man,
we’ll be singing him back home from now on.

And he won’t ever be gone,
his songs live on.

GROETEN UIT DE TEMPEL
VAN ONGEKORVEN HOUT

Wat een aangrijpende affiche,
van de Zwitserse kunstenaar Hans Erni. Ik heb er minuten lang
naar zitten staren, ze greep mij enorm bij de eigen keel.
Bang geworden van de gedachte alleen al aan het woord: de hakbijl.

En hoe actueel nog steeds. Het gejank van de kettingzagen
gaat door merg & been. Zelfs de Boom van Kennis (!) van Koen & Kwaad
weet niet meer waarheen te wroeten met z’n gekromde worteltenen.

Negen op de tien aanvragen voor ontbossing krijgen groen licht.
Het doet inderdaad denken aan die marteltechniek
in het Oude China: dood door duizend sneden.
‘De wolken worden in ’t Westen hoe langer hoe dikker,
daar is zeker iets, dat ik niet noemen zal, aan de knikker!’
zou De Schoolmeester zeggen.

En jawel, in de nabijheid van bomen begin ik altijd vanzelf
luidop met hen te praten. Mijn ontzag voor hen is enorm,
dus mijn ziel prevelt bovenal ook Gerrit Achterberg achterna:
‘Ik ben te klein om naar u op te zien,
gij kunt me niet tussen de korrels vinden, uw ogen staren
hoog over mij heen. Gij zijt te wijd, ik ben te dicht opeen.’

Ik ben een citerend, alsook een mijzelf eindeloos
herhalend mens, dat tot de vaststelling komt:
ik weet niets van alles, en/of ook andersom.

Zodoende herhaal ik,
bij deze, mijn eigen verzuchting

ALLEEN AL DE BOMEN

Ter sprake, alsook reeds ter zake gekomen,
de eeuwige eindigheid van het bestaan.
Hoezeer ook de zeerte, alleen al de bomen,
ze vangen de vogels, de wind & de maan.

Ze troosten het trieste van wat is geweten:
dat mensen veel eerder verdorren dan zij.
De bomen, ze zien ons hen zien, maar ze weten,
één ding is zeker, ook dàt gaat voorbij.

Al worden wij ooit achterovergeslagen,
al komt er een eind aan ons zijn & ons zien:
de bomen vertragen, de bomen verdagen
zoals wij hen zagen, voor nog lang nadien.

What’s it like to be a tree? Let’s see:
you just grow, very slow, don’t you know so very slow
no one can see, ‘cause you’re a tree.

What’s it like to be a tree? Let’s see:
you don’t worry, never hurry, never do things in a flurry,
you’re as peaceful and calm as can be.

Just be a tree.

GROETEN UIT DE EINDIGHEID

‘O Vader, zeg mij waarom de zon niet valt?’ liet Multatuli een zoon aan zijn vader vragen in zijn ‘vierde geschiedenis van gezag’. Omdat de vader in het verhaal zich schaamde het antwoord niet te kennen, strafte hij daarvoor zijn zoon, op levenslang beïnvloedende wijze.

Maar o, dan te spreken over onze eigen vader! Hem weer kromgebogen te zien zitten, met een horlogeloep voor zijn rechteroog, boven het getik van de tijd. Immer met een luisterend oor & een nooit ontbrekend antwoord. Inmiddels echter, midden in de zomer, reeds voor de achtste keer opnieuw gestorven, met zijn blik op oneindig, maar rond een tafel vol herinneringen door ons weer tot leven gelachen.

Hoe hij op een morgen aan de zorgverpleegster, die hem naar de badkamer riep, vroeg: “Moet dat nu echt élke morgen..?”
-“Jaja, da moet, daar ben ik voor gekomen, hé..” Waarop vader, zich met enige tegenzin ophijsend aan zijn rollator, repliceerde: “Allez, dan zal ik mij onderweg nog maar wat vuil maken, hé..”

Of zoals vader op ’t eind van zijn leven zich realiseerde: ‘Ge kunt niets meenemen, ge moet het allemaal achterlaten..’ Hij vond dat een moeilijke gedachte, ik heb ze van hem geërfd.

En dan mijn hooghartige bedenking: dat met mijn eigen dood ook al mijn innige gedachten aan hem zullen verdwijnen. Dat hij dan geen oudste dochter meer zal hebben om nog aan hem te denken, zoals ik dat – hem uitermate liefhebbend – een leven lang zal hebben gedaan. Evenzeer wat ook ons moeder betreft. Hun geliefde afsplitsingen zullen hen één voor één ontvallen, tot ze uiteindelijk door niemand nog ‘mijn vader & mijn moeder’ zullen worden genoemd.

Hoewel de Eeuwige Tijd eender wie kan laten geboren worden of doen sterven, en zelfs rozen kan baren: stilgevallen klokken & horloges zijn hem een voortdurende doorn in het geestesoog. Daarentegen, mijn vader wist daar alles van. Hij kon de stilgevallen tijd telkens in een mum van tijd weer herstellen. Hij kreeg er 98 levensjaren voor.

Ondertussen blijft het wachten op de tijd waarvoor de tijd nog niet gekomen is? In het verleden ligt het heden, in het nu wat komen zal? Volgens Aristoteles is tijd ‘de maatstaf voor verandering’, volgens de filosoof Ernst Bloch ‘het principe van de hoop’. Behoudensgezind kies ik voor het laatste. Vervolgens het o zo blije vers van Bert Schierbeek:

maar we zouden niet vergeten dat
we hebben gelachen, gelachen hebben
we veel en dat zal ik niet vergeten
want we hebben gelachen en veel hè?
en dat zullen we nooit vergeten
omdat we zoveel gelachen hebben en dat
niet vergeten gvd wat hebben we gelachen
en niet en nooit vergeten dat we zo
hebben gelachen omdat we samen waren
en zoveel gelachen hebben dat we
het nooit zullen vergeten

‘De dichter voedt de poëzie’, 1952, Oost-Indische inkt, waterverf op papier,
Collectie Stedelijk Museum Amsterdam.

GROETEN UIT
HET HART VAN DE TIJD

Stille spraak-loze dingen,
botsende woorden, overrompelende beeldspraak?
Uitwaaierende verzen, onvrede met de burgerlijke orde,
duivels, engelen, geestesverschijningen, angstige koppen?
‘Wie wil stralen, moet branden’ heeft hij gezegd.
‘Met zon treedt veel in het licht.
Een kunstwerk moet een prisma zijn,
het moet van alles weerspiegelen.’

Maar dit is misschien toch wel het ultieme bewijs:
‘Alles van waarde is weerloos en wordt
van aanraakbaarheid rijk.’

Dat moet de keizer van de Vijftigers zijn,
alsook de mede-oprichter van de Cobra-groep:
Lucebert, uit te spreken als ‘Loetsjebert’,
naar het Latijnse luce=licht.
‘Schoonheid treft de mens met het besef
een broodkruimel te zijn op de rok
van het universum.’

Dichter, schilder, maltentige losbol, woelgeest,
moerasruiter van het paradijs, en zoals zijn dichterlijke naam
aangeeft: een ‘lichtdelver, maar ook, een oplichter‘ in beide betekenissen van het woord.
Soms zelfs met een even zonsverduisterende vleugelsslag
als de mythologische reuzenvogel Roc.

`

Maar lees hieronder vooral de prachtige ‘Brief aan Lucebert’,
door Koen Vergeer, uit zijn brievenboek ‘Heelal van papier’
gepubliceerd in Neerlandistiek,
het online tijdschrift voor taal en letterkunde.

https://neerlandistiek.nl/2024/05/de-ruimte-van-het-volledig-leven/

En als tegenhanger en/of als aanvulling Maarten ’t Hart aan het woord.

Evert van Hemert

GROETEN UIT
ALLES-VAN-WAARDE

Dat ‘blijf verwonderd’ laat weer van zich horen,
er brandt weer licht in mijn ivoren toren:
weer een subliem zusje, dat jarig is,
weer dat verlangen naar gelijkenis.

Woorden die zeggen: schrijf op, bloedverwant,
schrijf en gebruik uw gelukkige hand:
maak haar tot een palindroom van een vrouw,
een ‘levensnevel’ verdampende dauw.

Ik is een ander? O nee, dat is zij,
haar ziel is nobeler dan die van mij.
Spiegel im spiegel, ach taalzuiveraar,
ontzie mijn woorden, ze aanbidden haar.

Soeur Sourire